کد مطلب:1947 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:17

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

شرايط امر به معروف و نهي از منكر چيست و راههاي عملي و روانشناسانه آن چيست؟

در امر به معروف و نهي از منكر چند چيز شرط است:

1 - آن كه ميخواهد امر و نهي كند، بايد معروف (خوبيها) و منكر (زشتيها) را بداند. بنابر اين كسي كه نميداند فلان كار واجب است يا مستحب يا مباح، نميتواند ديگران را امر به آن كار كند، يا اگر نميداند فلان كار حرام است يا مكروه يا مباح نبايد نهي كند.

2 - احتمال بدهد كه امر و نهي او تأثير ميكند.

3 - بداند كه معصيت كار بنا دارد دوباره كار زشت را انجام دهد. بنابر اين اگر ميداند ديگر آن كار را انجام نخواهد داد، لزومي ندارد امر يا نهي كند.

4 - در امر و نهي مفسدهاي نباشد. پس اگر بداند يا گمان كند اگر امر يا نهي كند، ضرر جاني يا مالي يا آبرويي به او وارد ميكنند، واجب نيست.

امر به معروف و نهي از منكر مراتبي دارد. اگر با مرتبه پايينتر مقصود حاصل شد، نبايد به مرتبه بعدي متوسل شد.

مرتبه اول: طوري برخورد شود كه بفهمد از كار اشتباه او راضي نيستي.

مرتبه دوم: اگر مرتبه اول مفيد واقع نشد، بايد با زبان امر و نهي كند. البته در اين مرتبه ابتدا با زبان نرم و همراه با استدلال.

مرتبه سوم: توسل به زور است. در اين صورت نبايد از قدر لازم تجاوز نمود. اگر نياز به جرح و قتل باشد، جائز نيست مگر با اذن حاكم شرع، كه از وظايف حكومت است.(1)

البته دائره امر به معروف و نهي از منكر منحصر در برخورد با گناهان نيست، بلكه در بسياري از كارها جريان دارد، جرجي زيدان ميگويد: در زمانهاي قديم گروه امر به معروف و نهي از منكر (گروه حسبه) حتي در بازار اگر روي ظرف ماست باز بود، دستور ميداد كه روي آن پارچه بيندازند يا اگر روي گوشت باز بود و كثافت روي آن مينشست، تذكر ميداد و يا اگر كسي سد معبر ميكرد، جلوگيري ميكرد؛ يعني حتي كارهاي شهرداري يا امور بهداشت را بر عهده داشت و در حيطه امر به معروف داخل بود.

شهيد مطهري ميگويد: امروز اين فكر به كلي از دماع (فكر) مسلمين خارج شده و آن چيزهايي كه آن روز جزء حسبه ميدانستهاند، اساسا جزء امور ديني شمرده نميشودو اگراحيانا كسي در فكر امر به معروف و نهي از منكر بيافتند، فكر نميكند كه آن اصلاحات هم جزء اين وظيفه و تكليف است؛ يعني معروف و منكر، معناي وسيع خود را از دست داده و محدود شده به يك سلسله مسائل عبادي كه بدبختانه آن هم عملي نميشود.(2)

امام باقر(ع) درباره امر به معروف فرمود: به وسيله امر به معروف و نهي از منكر ساير دستورها زنده ميشود؛ راهها امن ميگردد، كسبها حلال ميشود؛ مظالم به صاحبان اصل برگردانده ميشود؛ زمين آباد ميگردد؛ از دشمنان انتقام گرفته ميشود و كارهاي رو به راه ميشود.(2)

كسي كه ميخواهد امر به معروف كند، بايد شرايط داشته باشد تا نتيجه معكوس به دست نيايد:

1 - بايد مخلص و با تقوا باشد و نسبت به مردم حسن نيت داشته باشد. از عصبانيتهاي بي جا و از اخلاق تند و خشن پرهيز كند و از ماجرا جويي و تسويه كردن حسابهاي شخصي كه با افراد دارد، خودداري كند.

2 - بايد با زباني نرم همراه با استدلال و موعظه مردم را نصيحت كند: ادع الي سبيل ربك بالحكمه و الموعظه الحسنه؛ راه پروردگار را با حكمت و با موعظههاي زيبا به مردم نشان بده و به آن دعوت كن.

جادلهم بالتي هي احسن؛ با روش زيبا و متقن با مردم مباحثه كن.

چه بسا افرادي كه امر به معروف ميكنند، اما چون روش خوبي را پيش نميگيرند، نتيجه معكوس ميگيرند. كسي كه لكنت زبان دارد يا نميتواند قشنگ حرف بزند، يا توانايي استدلال محكم و متقن ندارد، از انجام اين وظيفه ناتوان است.

3 - شناخت طرف مقابل و روحيات او در امر به معروف بسيار مؤثر است.

امر به معروف و نهي از منكر از كارهايي است كه كيفيت ترتيب آن و اين كه در كجا مفيد است و به چه شكل مفيد و موثر است و بهتر ثمر ميدهد، همه در اختيار عقل و فكر و منطق ما است.

خدا راه و روش نتيجه بخش بودن امر به معروف و نهي از منكر را به عقل ما واگذار كرده است. بايد ببينيم چه روشي كارسازتر است و با چه كيفيت و به چه وسيلهاي به هدف و مقصود نزديك ميشويم. گاهي نبايد با خطا كار مستقيما گفتگو كرد، بلكه به صورت كلي بايد تذكر داد يا به ديگري گفت كه او بشنود يا به سخنران گفت كه تذكر دهد. داستان برخورد امام حسن و امام حسين(ع) با پيرمردي كه ديدند اشتباه وضو ميگيرد، معروف است. براي راهنمايي پيرمرد خودشان صحنه گفتگو راه انداختند و گفتند: اي پيرمرد! بين ما دو تا قضاوت كن. هر دو وضو گرفتند. پيرمرد گفت: جان من فداي شما! وضوي شما صحيح است. وضوي من اشتباه بود.(2)

پي نوشتها:

1 - توضيح المسائل مراجع، ج 2، ص 618 به بعد.

2 - داستان راستان، ج 2، ص 103.